Timor Leste hanesan parte ida husi archipelagu ne’ebe’ mak forma zona subduksaun Indo-Australia. Archipelagu ida ne’e uniku iha kontekstu global tamba parte paralelu rua husi korenti ilha arku (arc island) agora, arku vulkaniku interior (inner volcanic arc) no arku la vulkaniku exterior (outer non-volcanic arc). Ilha Timor hanesan parte husi arku la vulkaniku exterior ne’ebe’ mak muda an ba parte norte ilha Timor, hanesan interasaun kontinua ho arku vulkaniku interior.

Frekuensia seismisidade iha rejiaun Timor indika katak estres tektonika iha area refere bo’ot tebes tamba provavelmentu lokaliza iha baliza plaka. Pozisaun Ilha Timor ho nia tektonika ne’ebe’ mak kompleksu hatudu katak Ilha ne’e iha rejiaun ho aktividade seismiku as ho nivel vulneravel bo’ot ba rainakdoko. Frekuensia seismisidade iha rejiaun Timor demonstra ritmu bo’ot husi seismiku. Husi prespektiva global, Ilha Timor ne’e aktivu hotu kompara ho parte Sudeste Asia ne’ebe’ mak ho modelu variavel. Iha mudansa bo’ot frekuensia seismisidade ne’ebe’ mak observa iha Timor Leste kompara ho eksepsionalmente ritmu seismiku ne’ebe’ a’as iha rejiaun Damar no rejiaun Flores. Diferensia frekuensia seismisidade ida ne’e reflekta profunda ne’ebe’ mak oituan iha Timor Leste, espesialmente kompara ho seismogenika iha Damar no Flores, maske gravasaun aktividade seismiku iha Timor Leste lakompletu. Bazeia ba aktividade seismiku ne’ebe’ mak iha hatudu katak aktividade seismiku iha parte norte, leste, no oeste ilha Timor a’as liu ho magnitude ne’ebe’ bo’ot kompara ho aktividade seismiku iha parte soul ilha Timor ne’ebe’ mak menus lo’os ho nia magnitude nebe’e mak ki’ik mos.

Seismisidade ne’ebe’ mak determina kuaze liu tinan 40, ida ne’e bazeia ba gravasaun husi lokalizasaun seismometru iha area Sudeste Asiatiku no estasaun global sira seluk. Ne’eduni estadu Timor Leste liu husi Institutu Petróleo e Geologia (IPG) estabelese ona estasaun seismiku lokal 8 (walu) ne’ebe’ mak bele permiti determinasaun rainakdoko lokal ho nia magnitudu ne’ebe’ mak kiik. Estasaun seismiku ida ne’e importante wainhira atu identifika estrutura naktohar lokal (local fault) no naktohar (fault) ida ne’ebe’ mak bai-bain aktivu fila fali, maibe bai-bain lansa kuantidade enerjia seismiku ne’ebe’ mak kiik.

Lia-fuan importante:Timor Leste, arku vulkaniku interior, arku la vulkaniku exterior, frequensia, seismisidade no rainakdoko.

Segunda-feira, 18 de Janeiru 2016